Кене риккетсиозы (кене бөртпе гиф)

 

Кене риккетсиозы-бұл табиғи ошақтары Ресейдің Азиялық бөлігінің орманды-дала, дала аймақтарында, Қазақстанда иксод кенелері, жабайы сүтқоректілер мен құстардың қатысуымен болатын трансмиссивті инфекция.

 

Адамның кене риккетсиозы – бұл, кене соратын жерде алғашқы әсер етудің болуымен, аймақтық лимфа түйіндерінің зақымдалуымен, макуло-папулезді бөртпемен, жалпы интоксикациямен және безгегімен қатерсіз өтетін трансмиссивті жұғу жолымен жұққыш емес жіті инфекция.

 

Қоздырғыштың сипаттамасы. Кене риккетсиозының қоздырғышы дақ безгегі тобының риккетсиясына жатады. Оған тән цитоплазмада, сондай-ақ зақымданған жасушалардың ядроларында көбею, бұл оны кенеге байланысты басқа риккетсиоз қоздырғыштарынан ажыратады. Сыртқы ортада қоздырғыштың  тұрақтылығы төмен.

 

Патогенез, клиника, емдеу, иммунитет.

 

Адамды жұқтырудың жалғыз жолы-трансмиссивті: риккетсиялар ағзаға сорғыш кене-тасымалдаушылардың сілекей секрециясымен енеді. Енгу орнында қоздырғыштың көбеюі және орталықтағы некроз учаскесімен тығыз инфильтраттың дамуы жүреді. Әрі қарай, лимфа тамырлары арқылы риккетсия аймақтық лимфа түйіндеріне енеді.

 

Онда олар  көбеіп одан әрі қан айналым жүйесіне еніп, тамырлардың эндотелийіне енеді. Риккетсиялардың ыдырауынан ағзаның улануына, оның аллергиялық қайта құрылуына және ішкі ағзалардың бұзылуына әкеледі.

 

Инкубациялық кезең 4-5 күнге тең. Ауру жедел басталады. Температура тез 38-39°C дейін көтеріледі; бас ауруы, әлсіздік, бұлшықеттер мен буындардағы ауырсыну байқалады. Өте ерте бастапқы әсер болады (кене шаққан жерде некротикалық аймақтың айналасында диаметрі 3-4 см болатын тері инфильтраты) және аймақтық лимфа түйіндерінің қабыну ұлғаюы пайда болады. Қызба 5-күннен бастап (2-5 күн) қысқа ремиссия және температураның қайта жоғарылауымен 15 күнге дейін созылады. Аурудың 4-5-ші күнінде бөртпе алдымен дене мен аяқтарда, содан кейін терінің қалған бөліктерінде, соның ішінде мойын мен беттің төменгі бөліктерінде пайда болады. Бөртпе макуло-папулярлы (дақ-түйін), оның элементтері 2-3 мм-ден 1 см-ге дейін қызғылт түсті, кейде көкшіл реңкке ие. Клиникалық курс жалпы қатерсіз, орташа ауыр және жеңіл формалар басым.

 

Арнайы емдеу - тетрациклин антибиотиктерімен немесе левомицетинмен. Витаминдер, жүрек-тамыр препараттары да тағайындалады. Төсек режимі-қызба кезеңінде және емдеудің алғашқы 4-6 күнінде. Кене риккетсиозының клиникалық диагнозы қиындық тудырмайды. Алғашқы әсердің болуы, аймақтық лимфаденит, бөртпенің сипаты мен орналасуы, эпидемиологиялық анамнез (кенелердін қадалуы) ауруды дұрыс тануды жеңілдетеді. Зертханалық диагностика КБР көмегімен коммерциялық антигенді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Комплемент байланыстыратын антиденелер екінші аптаның соңынан бастап 1:20-1:160 титрмен анықталады. 1:10-1:20 концентрациясында олар аурудан ұзақ уақыт өткен соң анықталады. Қосымша серологиялық тест-бұл ОХ 19 протеин антигенімен Вейл-Феликс реакциясы.

 

Эпидемиологиясы.

 

Солтүстік Азияның кене риккетсиозының эпидемиологиясы инфекцияның қатаң трансмиссивті механизмімен, еңбекке қабілетті жастағы ауыл тұрғындарының жұқтыру қаупімен, тасымалдаушы кенелер санының маусымдық динамикасымен, эпидемиялық індеттердің болмауымен және аурудың спорадикалық жағдайларының басым болуымен анықталады. Науқастарды анықтау және тіркеу көбінесе орта медицина қызметкерлерінің эпидемиология және инфекцияны диагностикалау мәселелері туралы хабардар болуына байланысты. Эпидемиологиялық көріністердің мөлшері тек табиғи ошақтарын белсенділігіне ғана емес, сондай-ақ, аумақтың қоныстануына, жергілікті тұрғындардың тасымалдаушы-кенелер мекендейтін жерлермен байланысының тығыздығына  байланысты.

Кене риккетсиозымен ауыру ерлер мен әйелдер арасында шамамен бірдей; балалар сирек ауырады және негізінен сол аудандарда, табиғи ошақтар елді мекендерге жақын орналасқан жерлерде. Ауру маусымдық сипатқа ие (сәуір-қыркүйек), бұл тасымалдаушы кенелерді белсендіру мерзімімен анықталады. Кенелердің басым түріне байланысты пациенттердің көпшілігі сәуір-мамыр айларында (Dermacentor кенелері басым ошақтар) немесе маусым-шілде айларында (Haemaphysalis кенелері басым) болады. Күздің басында аурудың қайта көтерілуі әлсіз.

Солтүстік Азияның кене риккетсиозының табиғи ошақтары өте кең таралған. Олар Батыс, Орта, Шығыс Сібір, Қиыр Шығыс, Орта Азия, Закавказьенің орманды дала, дала және шөлейт ландшафттарымен шектелген. Ошақтар жазықта да, тауда да бар. Бірқатар аудандарда олар орман ландшафттарына енеді. Еуропалық бөлігінде Кене риккетсиозының ошақтары тек Башқұртстан аумағында анықталды. Табиғи ошақтардың ұзақ өмір сүруі иксод кенелер мен кішкентай сүтқоректілердің ішіндегі олардың  асыраушылары арасындағы риккетсиялардың айналуымен байланысты.

 

Адамдға жұқтырудың көздері мен жолдары.

 

Инфекцияның негізгі көзі-кенелер. Қоздырғыш риккетсия жұқтырған кене шағып алған кезде тек трансмиссивті жолмен беріледі. Қоздырғыштың қожайыны және тасымалдаушысы ретінде ең үлкен эпидемиологиялық және эпизоотологиялық маңызы Dermacentor және Haemaphysalis ұрпақтарының кенелері болып табылады. Кенелер кеміргіштерден риккетсияны қабылдап қана қоймай, оларды даму барысында және трансовариалды түрде таратады.

 

Алдын алу және бақылау шаралары.

 

Азияның кене риккетсиозының спецификалық емес профилактикасы тасымалдаушы кенелермен күреске және олардан халықты қорғау жөніндегі іс-шараларға негізделген. Бақылау шараларына кенелерді жануарларға және жекелеген табиғи мекендейтін жерлерге (балалар денсаулық сақтау мекемелерінің, дала лагерлерінің және т.б.) акарицидтермен жою, ауылшаруашылық шаралары, құрғақ шөптер мен арамшөптерді жағу, шалғындардағы бұталар мен бұталарды жою кіреді. Халықты қорғау киімге тиісті май құюды, кенелерді жою үшін өзін - өзі және өзара тексеруді, үркітуші құралдарды (репелленттерді) қолдануды көздейді. Азия кене риккетсиозының нақты алдын-алу әзірленбеген.

 

Эпидемияға қарсы іс-шаралар науқастарды уақтылы анықтаудан тұрады. Науқастарды ауруханаға жатқызу дұрыс емдеуді ұйымдастыру мақсатында жүргізіледі.

«Дені сау ұлт-мықты мемлекет»/

 

 

Жедел жәрдем келгенге дейін жазатайым оқиға болған жағдайда үйде не істеуге болады

 

1. Жүрек ұстамасына алғашқы көмек.

Егер зардап шегуші кенеттен ес-түссіз құлап кетсе:

1. Оны айғалап шақырыңыз, ол дем алағанын тез анықтауға тырысыңыз, егер білсеңіз -ұйқы артериясындағы пульсті анықтаңыз.
2. Если дыхания и пульса нет положите пострадавшего на пол. Егер тыныс алу және пульс болмаса, зардап шегушіні еденге жатқызыңыз.
3. Жанама жүрек массажын бастаңыз:қолыңызды оның кеуде қуысының ортасына қойыңыз, шынтақтарыңызды түзу ұстап, секундына 2 рет басу жиіктілігімен 5 см тереңдікке төс сүйекке қатты қысым жасаңыз, ЖМК келгенге дейін үзілмей.

 

2. Себеп «кеудедегі ауырсыну»

 

1. Басын жоғары көтеріп науқасты жатқызыңыз.
2. Таза ауа ағынын қамтамасыз етініз.
3. Тіл астына нитроглицерин таблеткасын беріңіз, 5 минуттан кейін қайталаңыз, үш ретке дейін.
4. Ұзақтығы 15 минуттан артық болса, аспирин таблеткасын шайнауға беріңіз.
5. Барлық жазбаларды, амбулаториялық карталарды дайындаңыз.

 

3. Аяқ-қолдардың біреуінің сынуы болған кезінде алғашқы көмек.

Есіңізде болсын, сынған аяқ-қолмен кенеттен қозғалу болмайды, оны тартуға немесе бұруға да рұқсат берілмейді. Ашық сынғанда сүйек сынықтарын жараға итеруге тыйым салынады.

Зақымдалған аяқ-қолдарға ыңғайлы жағдай жасау керек. Ашық сыну кезінде жараға таза майлық немесе қол орамал салу керек. Зардап шегушіге ауырсынуды басатын дәрі беріңіз (жасына сәйкес).

 

4. Күн тию немесе ыстық өту кезіндегі алғашқы көмек.

Ыстық әсерін тез жою керек, яғни, зардап шегушіні қызып кету аймағынан шығарыңыз немесе алып шығыңыз. Көлеңкеде ашық жерге жатқызыңыз, сыртқы киімнен босатыңыз. Бет пен денені суық сумен ылғалдандыру керек. Басқа және үлкен тамырлардың проекциясындағы (мойын, ішек қатпарлары) дененің бөліктеріне мұз немесе суық су құйылған көпіршікті салыңыз. Сонымен қатар, зардап шегушіні жиі желпу, көп сусын беру керек.

 

5. Аяқ-қолды қан кетумен жарақаттау кезіндегі алғашқы көмек.

Капиллярлық қан кету кезінде қан жоғалту біршама аз болады. Мұндай қан кетуді қан кететін аймаққа таза дәке, дәке үстіне мақта жүнінің қабатын салып, жараны байлау арқылы тез тоқтатуға болады. Егер қолыңызда дәке немесе таңғыш болмаса, онда қан кететін жерді таза орамалмен байлауға болады.

Көктамырдан қан кету қысым таңғышымен жақсы тоқтатылады. Қан кету аймағында таза дәке қолданылады, оның үстіне ‒ жайылған таңғыш немесе бірнеше рет бүктелген дәке, төтенше жағдайларда ‒ бүктелген таза қол орамал. Мұндай қысым затты жараға таңғышпен басқан кезде қан кету тоқтайды. Егер қомек көрсетушінің қолында қысым таңғышы болмаса және зардап шеккен адамның зақымдалған тамырынан қатты қан кетсе, қан кететін жерді саусақтарыңызбен дереу басу керек. Қол тамырынан қан кету кезінде кейбір жағдайларда қолыңызды жоғары көтеру жеткілікті болады.

 

Артериялық қан кетуді қысым таңғышымен де тоқтатуға болады. Жамбас немесе иық артериясынан артериялық қан кетуді тоқтату үшін бұрау қолданылады, ол аяқ-қолға қан кету орнынан бірден жоғары салынады. Егер қолыңызда стандартты бұрау болмаса, оның орнына импровизацияланған бұрауды қолдануға болады ‒ шарф, қол орамал, галстук, ілмектер. Зардап шеккен адамды екі сағат ішінде арнайы хирургиялық емдеу үшін медициналық мекемеге жеткізу керек.

 

6. Қаңғыбас ит тістеген кезде алғашқы көмек.

Егер жарадан қатты қан кетсе, алдымен қан кетуді тоқтату керек. Содан кейін тістеген жерін үш пайыздық сутегінің асқын тотығы ерітіндісімен емдеңіз және таза, құрғақ таңғышты тағыңыз.  

 

7. Тыныс алу жолына бөгде зат түскен кезде алғашқы көмек.

Мүмкіндігінше зардап шегушіге қатты және күрт жөтелу ұсынылады. Егер ол мұны істей алмаса, ауыз қуысын тексеріп, жұтқыншақтан бөтен денені саусақпен шығаруға тырысу керек. Оң нәтиже болмаған жағдайда тыныс алуды қиындататын затты механикалық қағып алу керек. Бұл үшін:

1. көмек көрсетуші зардап шегушінің артында тұрады;
2. екі қолды бір жұдырыққа қысып, бас бармақтарымен зардап шеккен адамның кіндіктен сәл жоғары ортаңғы сызық бойымен семсер тәрізді өсік ұшынан әлдеқайда төмен басады;
3. жоғарыға бағытталған жылдам итергіш қозғалыстармен зардап шегушінің ішін басыңыз;
4. итеру бөлек, анық орындалуы керек, бөтен дене жойылғанша.

Мұны 1 жасқа дейінгі балаларда былай жасайды ‒ баланы етпетінен жатқызады, көмек көрсетушінің білегіне бетімен қаратып, ол баланың басы мен мойнын сұқ және ортаңғы саусақтарымен бекітеді. Көмек беруші білегін 60° төмен түсіреді және оң қол алақанының шетімен баланың жауырындары арасына төрт қысқа соққы береді.

 

8. Қайнаған суға күйген кезде алғашқы көмек.

Ең алдымен, зақымдайтын факторды тоқтату керек (яғни, дымқыл киімді алып тастаңыз). Содан кейін зардап шеккен беттің бөлігін ағынды сумен 10-15 минут салқындатыңыз. Осыдан кейін оны стерильді немесе таза жаялықпен (парақпен) жабыңыз. Есіңізде болсын, күйдірілген бетті майлармен майлауға, сондай-ақ күйік көпіршіктерін ашуға болмайды.

 

9.Электр тогының соғуына алғашқы көмек.

Электр тогының соғуынан зардап шеккен адамға жақындамас бұрын, көмек беруші өзінің қауіпсіздігі туралы қамқорлық жасауы керек (ток көзін өшіру, зардап шеккеннің денесінен сымды ағаш затымен алып тастау және т.б.). Егер тексеру кезінде зардап шеккен адамның ұйқы артериясында пульсі болмаса, дереу жасанды тыныс алуды және жанама жүрек массажын бастау керек. Егер ессіз болмаса, бірақ пульс болса, зардап шеккен адамның басын қисайтып, аузын тазалап, басына суық зат салып, сондай-ақ электрлік күйіктер мен жараларға(егер олар бар болса) таңғыштар салу керек.

 

10. Эпилепсия ұстау кезде алғашқы көмек.

Науқастың басын  бұрып жатқызу керек. Мойын мен кеудедегі киімді ағытып алыңыз, шабуыл кезінде науқас тілін тістемеуі үшін тістердің арасына орамал салыңыз. Маңдайға суық компресс қойыңыз.

 

11. Ауруханаға дейінгі кезеңде балалардағы өткір улану.

Жазатайым оқиғалар мен уланулар бүкіл әлемде медициналық көмекке жүгінудің ең көп таралған себептерінің бірі болып табылады. XIX ғасырдың басында ғылыми химияның пайда болуымен жоғары улы синтетикалық заттар пайда болды.

Өткір улану соңғы онжылдықтарда қоршаған ортада әртүрлі химиялық заттардың ‒ 5 миллионнан астам заттардың жиналуына байланысты ерекше өзекті болды. 60 мыңға жуық препарат тікелей тұрмыста тағамдық қоспалар (5500 атау), дәрілік заттар (6000 атау), пестицидтер (1500 атау), тұрмыстық химия препараттары, косметикалық құралдар және т. б. түрінде қолданылады.

Балалардың жіті улануы барлық жазатайым оқиғалар арасында 38,1%-ды құрайды, саны бойынша тек жарақаттардан кейін ғана орын алады.

Балалардағы улану кезінде шұғыл көмек көрсету келесі принциптерге негізделген.

1. Уытты заттардың одан әрі түсуін тоқтату және ағзадан шығарылуын жеделдету - белсенді детоксикация әдістері.
2. Ағзадағы улы заттың метаболизмін жағымды түрде өзгертетін немесе оның уыттылығын төмендететін арнайы (антидотты) терапияны қолдану арқылы жедел залалсыздандыру.
3. Уытты затпен басым зақымдануға ұшырайтын ағзаның функциясын қорғауға және қолдауға бағытталған емдік шараларды жүзеге асыру ‒ симптоматикалық терапия.

 

Оқиға орнында уланудың ықтимал себебін анықтау, улы заттың түрін, оның мөлшерін және ағзаға ену жолын анықтау, мүмкін болса, улану уақытын, ерітіндідегі улы заттың концентрациясын немесе дәрі-дәрмектердің мөлшерін білу қажет.

 

Сонымен қатар, баланың іліспе немесе өткен аурулары туралы, бұл уланудың жалғыз немесе топтық екендігі туралы ақпарат болуы керек. Жедел жәрдем қызметкерлері бұл мәліметтерді жедел уланумен баланың түсетін стационардың дәрігеріне хабарлауы тиіс.

 

Уытты заттың ағзаға түсуі тек ауыз арқылы ғана емес (ауызша улану), сонымен қатар тыныс алу жолдары арқылы (ингаляциялық улану), мұрынның шырышты қабаты, көздің конъюнктивасы арқылы немесе дененің әртүрлі қуыстарына (тік ішек және т.б.) заттарды енгізу, сондай-ақ, тері арқылы мүмкін болатындығын есте ұстаған жөн. Жіті уланудың клиникалық белгілері бар, сондай-ақ улануға күдікті барлық зардап шеккендер шұғыл емдеуге жатқызуға жатады.

 

Шұғыл көмек:

 

1. Теріден және шырышты қабықтардан уды алып тастау-ағынды сумен жуу. Көзді 10-15 минут қайнаған сумен жуған дұрыс (физикалық ерітіндімен, сүтпен жууға болады).
2. Асқазаннан уытты жою:

а) көп сусын ішкеннен немесе тіл түбірін тітіркендіргеннен кейін жасанды құсу.

Уытты кетіру үшін асқазанды жуғанға дейін және одан кейін белсендірілген көмір (100-200 мл изотоникалық ерітіндіде 30-50 г) енгізіледі.

 

Асқазанды жуғаннан кейін ішке өсімдік майын беріңіз (шай қасық ‒ 3 жасқа дейін, десерт ‒ 7 жасқа дейін, ас қасық ‒ үлкен балаларға), содан кейін қайталаңыз; бүркеуштер ‒ ақуыз суы (1 литр суға 4-12 шайқалған ақуыз), крахмал, ұн, кисель, сүт суспензиясы.

 

 

ХАЛЫҚҚА АРНАЛҒАН ЖАДЫНАМА

 

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп, ата-аналардан осы кезеңде ерекше мұқият болуды сұрайды:

 

Құрметті ата-аналар! Қазіргі уақытта менингитпен сырқаттанушылықтың маусымдық көтерілуі байқалады. Балаларыңыздың денсаулық жағдайына мұқият болуыңызды сұраймыз.

Менингококк инфекциясы ‒ бактериялардан туындаған, симптомсыз тасымалдаудан, назофарингиттен (мұрын және жұтқыншақ шырышты қабығының қабынуы), менингиттен (менингококк қабығының қабынуы) және менингококк сепсисінен (қанмен улану) әртүрлі клиникалық көріністермен өтетін жіті инфекциялық ауру.

 

Менингит кенеттен басталады: күтпеген жерден қатты бас ауруы, құсу, 6-15 сағаттан кейін бөртпе пайда болады, температура 39-40°С-қа жетеді, қалтырау. Тері жабындылары бозғылт. Жалпы әлсіздік, Арқа мен аяқтың ауыруы байқалады. Науқастар шөлдейді, тәбеті төмендейді. Айта кету керек, ауру тұмау, тонзиллит, мұрынның ағуы, тонзиллит және т. б. сияқты салыстырмалы түрде «зиянсыз» ауруларға еліктеп, жұмсақ, сондықтан өте қауіпті түрде пайда болуы мүмкін. Суық тию, ауру, шамадан артық жұмыс  ағзаның қорғаныс күштерінің әлсіреуі сияқты қолайлы жағдайлар туындаған кезде менингококк мидың мембраналарына тез еніп, қабынуды тудырады.

 

Инфекция көзі ауру адамдар және «дені сау тасымалдаушылар», яғни қандай да бір клиникалық белгілері жоқ, бірақ менингококк тасымалдаушылары болып табылатын адамдар болып табылады.

 

Менингит кезінде қандай әрекеттер жасау керек? ДӘРІГЕРГЕ ШҰҒЫЛ ЖЕТУ!!!

 

Ауру біраз уақыт қарапайым тұмау сияқты көрінуі мүмкін болғандықтан, дәрігерге уақтылы бару керек. Менингитке күдік туындаған кезде пациентті инфекциялық аурухана жағдайына шұғыл емдеуге жатқызу жүргізіледі. 

 

Менингиттің алдын алу үшін:

 

- Адамдар көп жиналатын орындарға, сауда-ойын-сауық кешендеріне, нашар желдетілетін үй-жайларда өткізілетін мәдени-бұқаралық іс-шараларға қажеттіліксіз баруды шектеу

- Салқын тиюден сақтану, ауа-райына қарай киіну.

- Қолыңызды жуыңыз. Инфекцияны болдырмау үшін қолды мұқият жуу өте маңызды. Балаларыңызға қолыңызды жиі жууға үйретіңіз, әсіресе тамақтанар алдында, қоғамдық жерде болғаннан кейін, сондай-ақ жануарларға қол тигізгеннен кейін.

- Өз денсаулығыңызды бақылаңыз. Жақсы демалып, үнемі дене шынықтырумен айналысып, салауатты тамақтанумен өз иммундық жүйеңізді қолдаңыз.

- Науқаспен қарым-қатынаста болған адамдар медицина қызметкерлерінің бақылауымен профилактикалық мақсатта антибиотиктерді қабылдау жөніндегі дәрігерлердің тағайындауларын орындауға міндетті.

 

ҚҰРМЕТТІ АТА-АНАЛАР!

БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫ СІЗДІҢ ҚОЛЫҢЫЗДА!!!

 

Ата-аналар, біздің ұсыныстарымызды есте сақтаңыз, бұл ақпаратты басқа ата-аналармен, ересек балаларыңызбен және достарыңызбен бөлісіңіз! Бәленің алдын алу жөн екенін біліңіз!

 

Менингит туралы пайдалы сілтемелер:

 

Менингит-бұл "бас ауруы" емес: ауруға әкелетін негізгі қателіктер: https://365info.kz/2018/05/meningit-eto-ne-golova-bolit-glavnye-oshibki-privodyashhie-k-bolezni/

Менингит: немен қауіпті және қалай қорғануға болады? https://tengrinews.kz/article/792/

Лайфхак: қалай менингиттен сақтануға болады

https://www.caravan.kz/news/lajjfkhak-kak-uberechsya-ot-meningita-446068/

Менингит ауруы деген не және ауырып қалмас үшін не істеу керек? https://informburo.kz/cards/chto-za-bolezn-meningit-i-chto-nuzhno-delat-chtoby-nezabolet.html?utm_source=facebook.com&utm_medium=story&utm_campaign=of

Денсаулық сақтау министрлігі менингококты жұқтармас амалдары туралы https://www.nur.kz/1734332-kak-ne-zarazitsa-meningokokkom-rasskazali-v-minzdrave.html